آداب دعا

فیض کاشانى - بر اساس روایات - ده چیز را از آداب دعا ذکر نموده است :
1 - مترصد بودن اوقات شریفه ؛ از روزها مانند روز عرفه که روز نهم ذیحجه است . و از ماه ها ماه رمضان و از ایام هفته روز جمعه و از اوقات هنگام سحر یعنى آخر شب نزدیک به صبح که در فضیلت تمام این اوقات روایت شده است و در این مواقع دعا به اجابت مى رسد.
2 - غنیمت شمردن حالات شریفه ، مانند حالى که دوصف کفر و اسلام روبرو مى شوند و آن حالت انقطاع است و دعا در آن حال به اجابت مى رسد. روایت شده است از حضرت صادق علیه السلام که فرمود: (اطلبواالدعا فى اءربع ساعات عند هبوب الریاح و زوال الافیاء و نزول المطر و اول قطرة من دم القتیل المومن فان ابواب السماء تقتح عندهذة الاشیاء ⁽²¹⁾))

در چهار ساعت (وقت ) دعا کنید و وخواسته هاى خود را از خد بخواهید: هنگام وزش بادها و هنگام زوال ظهر و هنگام نزول باران و هنگامى که اول قطره خون شهید در راه خدا به زمین ریخته مى شود که در این اوقات درهاى آسمان گشوده مى شود).
و همچنین هنگام اقامه نماز و بین اذان و اقامه و در حال روزه که در تمام این حالات دعا مستجاب است .
3 - روبه قبله دعا کند و دستهاى خود را طورى بلند که زیر بغل او ظاهر گردد، سلمان نقل مى کند که پیغمبر اکرم فرمود: (ان ربکم حى کریم یستحى من عبده اذا رفع یدیه الیه ام یردهما صفرا ⁽²²⁾
پروردگار شما زنده و حیات بخش و بزرگوار است ، از بنده خود حیاء مى کند که دست او به طرفش بلند شود و او را دست خالى برگرداند).
4 - (خفض الصوت ) یعنى در هنگام دعا کردن نه آواز خود را خیلى بلند و نه خیلى آهسته بلکه حال متوسط داشته باشد. در روایت دارد هنگامى که پیغمبر اکرم به مدینه مهاجرت کرد وقتى نزدیک مدینه رسیدند مردم صداى خود را به تکبیر بلند کردند، حضرت فرمود:
(یا ایها الناس ان الذى تدعون لیس باصم ولا غائب ان الذى تدعون بینکم و بین اعناق رکابکم ⁽²³⁾
آن خدایى را که شما مى خوانید نه کر است و نه غائب و به تحقیق آن کس را که شما مى خوانید همیشه با شما است و از رگ کردن به شما نزدیکتر است ).
5 - در دعا خود را به زحمت قافیه سنجى مقید نکند؛ زیرا حال دعا کننده حال تضرع است و تضرع با تکلف سازگار نیست چنانچه خداى تعالى مى فرماید: (ادعواربکم تضرعا و خفیه انه لایحب المعتدین ⁽²⁴⁾
خدا را با تضرع و پنهانى بخوانید که خدا متجاوزین را دوست ندارد).
تجاوز در دعا را امیرالمؤ منین بیان فرموده است که : اى دعا کننده چیزى که نشدنى و چیزى که مشروع نیست از خدا تقاضا مکن ).
غزالى مى گوید مقصود از آیه این است که دعا کننده از دعاهاى ماءثور تجاوز نکند، یعنى دعاهایى که از پیغمبر و ائمه معصومین رسیده از آنها تجاوز نکند.
6 - تضرع وزارى کردن در دعا، چنانکه پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله ) فرمود: (اذا احب الله تعالى عبدا ابتلاه حتى یسمع تضرعه ⁽²⁵⁾ وقتى خداى تعالى بنده اى را دوست بدارد او را مبتلا مى کند تا تضرع وزارى او را بشنود).
و در فقره دعا است که : (ولا ینجینى منک الالتضرع الیک ⁽²⁶⁾
رهایى نمى دهد مرا از بلاها مگر تضرع وزارى به سوى ذات مقدس تو).
7 - یقین داشته باشد که دعاى او اجابت مى شود چنان که پیغمبر اکرم فرمود: ادعواالله تعالى و انتم موقنون بالا جابة و اعلموا ان الله سبحانة لا یستجیب دعاء من قلب غافل ⁽²⁷⁾ خدا را بخوانید در حالى که یقین داشته باشید که خدا شما را اجابت مى کند و بدانید که خداى تعالى اجابت نمى کند دعا را از دل انسان غافل ).
در حدیث دیگر از امیرالمؤ منین نقل شده که (اذا دعوت الله فاقبل بقلبک وظن ام حاجتک بالباب ⁽²⁸⁾
هنگام دعا با حضور قلب دعا کن و اطمینان داشته باش که حاجت تو بر در خانه است ).
8 - الحاح و اصرار در دعا کردن و دعا را سه مرتبه تکرار کردن . ابن مسعود نقل مى کند که پیغمبر اکرم وقتى دعا مى کرد سه مرتبه آن را تکرار مى کرد. از حضرت باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: (و الله لایلح عبد مومن على الله فى حاحته الا قضاها له ⁽²⁹⁾ قسم به خدا که بنده مومن اصرار نمى کند در دعا مگر آنکه خداى تعالى حاجت او را بر آورده مى کند).
9 - دعا را با ذکر خدا شروع کند، که از حضرت صادق نقل شده که به حارث بن مغیره فرمود:
(ایاکم اذا اراد ان یسال احدکم ربه شیئا من حوائج الدنیا حتى یبدا بالثناء على الله عزوجل و المدحة له و الصلاة على النبى (صلى الله علیه و آله ) ثم یسل الله حاجتة ⁽³⁰⁾
بر شما باد که هر گاه خواستید چیزى از امور دنیا بخواهید اول به حمد و ثناى خداى تعالى و درود و صلوات بر پیغمبر ابتدا کنید سپس حاجت خود را از خدا بخواهید).
یعنى از شرائط دعا است که اول به حمد ثناى الهى شروع کند و بعد مشغول دعا شود به خصوص صلوات بر محمد و آل او؛ زیرا معصوم مى فرماید: قبل از دعا صلوات بفرستید و بعد از دعا نیز صلوات بفرستید دعاى شما مستجاب مى شود به واسطه آنکه صلوات دعایى است که اجابت مى شود و ذات مقدس منزه است که دعاى اول آخر را اجابت کند و دعاى وسطى را رد کند.
هشام بن سالم از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: (لایزال الدعاء محجوبا حتى یصلى على محمد و آل محمد ⁽³¹⁾
دعا به آسمان بالا نمى رود مگر هنگامى که دعا کننده بر محمد و آلش ‍ صلوات بفرستد).
10 - آداب باطنى است که در اجابت دعا نقش مهم و موثرى دارند مانند توبه ورد مظالم و توجه به طرف خداى تعالى به تمام وجود، لذا در روایت وارد شده که پیغمبر اکرم فرمود: (من احب ان یستجاب دعاءه فلیطب مطعمه و کسبه ⁽³²⁾ کسى که دوست دارد دعاى او مستجاب شود باید اجابت دعا را در خوراک و کاسبى خود جستجو کند).
و نیز پیغمبر اکرم فرمود: (ترک لقمه حرام احب الى الله من الفى رکعة تطوعا ورد دانق حرام یعدل عندالله سبعین حجة مبرورة ⁽³³⁾
ترک یک لقمه حرام نزد خداوند متعال محبوب تر است از دو هزار رکعت نماز مستحبى ، و یک دانه حرام را رد کردن نزد خداى تعالى برابر است با هفتاد حج پسندیده و مبرور).
و همچنین پیغمبر اکرم فرمود: (العبادة مع اکل الحرام کالبناء على الرمل ⁽³⁴⁾
عبادت با حرام خوردن مانند ساختمانى است که بر روى شن بنا شده باشد) و در بعضى از روایات دارد: مانند ساختمانى اسن بر روى آب بنا شده باشد. علامه فیض مى فرماید: از این اخبار ده ادب دیگر استفاده مى شود، بعد به این ترتیب آنها را مى شمرد:
1 - بیان حاجت و نام بردن آن در دعا، چنانچه امام صادق علیه السلام مى فرماید: خداى تعالى اراده بنده را مى داند ولى دوست دارد که حوائج نزد او ذکر شود.
2 - تعمیم در دعا؛ یعنى دعاى عمومى کردن .
3 - پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله ) مى فرماید: اگر یکى از شما دعا مى کند باید عمومى دعا کند. مثلا براى همه از خدا طلب سلامت و سعادت و روزى بنماید.
4 - اجتماع در دعا؛ یعنى دستجمعى دعا کردن ، چنانچه از امام سجاد روایت شده که : هیچ جمعیت چهل نفرى خدا را نمى خوانند مگر آن که خداى تعالى ایشان را اجابت مى کند.
و اگر چهل نفر نبودند چهار نفر ده مرتبه خدا را بخوانند و اگر چهار نفر نبودند یک نفر چهل مرتبه تکرار کند، خداوند عزیز جبار دعاى ایشان را اجابت مى کند.
5 - گریه کردن در حال دعا. سید بن طاووس در کتاب (عدة الداعى ) گوید این از بزرگترین آداب و نقطه اوج آداب در دعا کردن است لذا حضرت صادق علیه السلام مى فرماید:
(اذا اقشعر جلدک ودمعت عیناک و وجل قلبک فدونک فقد قصد ولان جمود العین من قساوة القلب على ما ورد به الخبر وهو یوذن بالسعد من الله سبحانه و فیما اوحى الله تعالى الى موسى یا موسى لاتطول فى الدنیا املک فیقسو قلبک وقاسى القلب منى بعید ⁽³⁵⁾
هرگاه پوست بدن تو لرزید و اشک چشمت جارى شد و دل تو لرزید در آن هنگام از آن حال استفاده کن و بدان به مقصود خود نائل شده اى زیرا خشکى چشم از قساوت قلب است چنان که در روایت وارد شده و همان حال اعلام مى کند که بنده از خدا دور است و از چیزهایى که به موسى وحى شده که اى موسى آرزوى خود را در دنیا دراز مکن تا گرفتار سنگ دلى شوى چون کسى که سنگ دل شود از من دور است ).
6 - اعتراف به گناه که منشاء دو چیز است :
اء - انقطاع الى الله ؛ یعنى منقطع شدن از مردم و توجه کامل به خداوند متعال .
ب - شکسته نفسى و تواضع در مقابل عظمت حق تعالى چنان که معصوم مى فرماید (من تواضع لله رفعه الله ⁽³⁶⁾
کسى که براى خداى تعالى تواضع کند خدا او را بلند مى گرداند) و خداى تعالى نزد دلهاى شکسته است ).
حضرت صادق علیه السلام مى فرماید: (اذارق احدکم فلیدع فان القلب لایرق الا حین یخلص ⁽³⁷⁾
هر زمانى که حالت رقت بر شما دست داد دعا کنید زیرا قلب رقت پیدا نمى کند مگر هنگامى که خالص شود).
وشکس نیست که گناه مانع استجابت دعا است . و در روایت از حضرت صادق نقل شده که درباره دعا مى فرماید: (انما هى المدحة ثم الثناء ثم الاقرار بالذنب ثم المسئلة انه والله ما خرج عبد من ذنب الا بالاقرار)⁽³⁸⁾ که در این حدیث دعا را به مراتبى تقسیم مى کند:
اء - مدح و ثناى خداى تعالى
ب - اقرار به گناهان
ج - حاجت خواستن
سپس معصوم مى فرماید: قسم به خدا به کسى از گناهان بیرون نمى رود مگر به وسیله اقرار به گناهان .
6 - توجه قلبى ؛ یعنى در حال دعا تمام اقبال و توجهش به طرف ذات مقدس ‍ باشد، زیرا کسى که توجه به او نکند شایسته آن نیست که به او توجه نمائى همان طور که اگر کسى با تو سخن بگوید در حالى که مى دانى توجهش به طرف تو نیست او مستحق است که تو نیز به او توجه نداشته باشى ، لذا امیرالمؤ منین علیه السلام مى فرماید: (لا یقبل الله دعاء قلب لاه ⁽³⁹⁾
خدا قبول نمى کند دعا را از دلى که به غیر او مشغول است و نیز حضرت صادق علیه السلام مى فرماید: (اذا دعوت الله فاقبل بقلبک ⁽⁴⁰⁾
هر گاه دعا مى کنى با دل خود توجه به خداى تعالى کن ).
7 - اول دعا بعد حاجت خواستن . پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله ) به ابوذر فرمود: (الا اعلمک کلمات ینفعک الله عزوجل بهن قال بلى رسول الله ، قال : احفظ الله تجده امامک تعرف الى الله فى الرخاء یعرفک فى الشدة ⁽⁴¹⁾
اى ابوذر تعلیم ندهم به تو کلماتى که به وسیله آنها خداوند بتو سود مى رساند؟ عرض کرد بلى یا رسول الله . حضرت فرمود خدا را فراموش ‍ نکن همیشه او را جلو خود مى بینى (یعنى ترا از بلاها حفظ مى کند) در هنگام آسایش خدا را بشناس در شدت به داد تو مى رسد).
امیرالمؤ منین علیه السلام فرمود: کسى که از بلا و مصیبتى مى ترسد و قبل از نزول مصیبت دعا کند آن مصیبت بر او وارد نمى شود.
8 - دعا براى برادران و در خواست دعا از ایشان ، لذا از حضرت صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: (من قدم اربعین من المؤ منین ثم دعا استجیب له ⁽⁴²⁾
کسى که اول براى چهل نفر از مومنین دعا کند بعد براى خودش دعا کند خدا دعاى او را اجابت مى نماید). پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله ) فرمود: هیچ دعائى سریعتر از دعاى مومنى که براى برادر غائبش مى کند به اجابت نمى رسد.
و نیز حضرت صادق علیه السلام فرمود: (دعاء الرجل لاخیه بظهر الغیب یدر الرزق و یدفع المکروه ⁽⁴³⁾
دعاى شخصى پشت سر برادرش سبب زیادتى رزق و دفع شدت و مکروه مى شود).
9 - در حوائج خود بر غیر از خدا تکیه نکند، چنان که خداى تعالى مى فرماید: (و من یتوکل على الله فهو حسبه )⁽⁴⁴⁾
کسى که بر خدا تکیه کند خدا امر او را کفایت مى کند.
و نیز حفض بن غیاث از امام صادق علیه السلام نقل مى کند که فرمود: (اذا اراد احدکم ان لا یسل ربه شیئا الا اعطاه فلییاس من الناس کلهم ولایکون له رجاء الا [من ] عندالله فاذا علم الله ذلک من قلبه لم یسله شیئا الا اعطاه ⁽⁴⁵⁾
هر گاه مى خواهید یکى از شما هر چه از خدا بخواهد خدا به او عطا فرماید باید از تمام مردم ماءیوس شود و امیدى جز به خدا نداشته باشد وقتى که این حالت را خداى تعالى در باطن او یافت هر چه از او بخواهد به او عنایت مى کند).
10 - از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: در دعا رعایت ادب کن و ببین چه کسى را مى خوانى و چگونه مى خوانى و براى چه مى خوانى و عظمت و کبریائى او را در نظر بگیر که بر سر و باطن تو آگاه است و آنچه از حق باطل در دل تو هست آنها را مى داند، و ضمنا هلاک و نجات خود را بشناس تا گاهى به عوض این که دعا براى نجات خود کنى دعا براى هلاک خود ننمایى ، و بدان اگر چنانچه خدا ما را امر به دعا نمى کرد ولى خالصانه او را مى خواندیم ما را اجابت مى نمود پس به طریق اولى ما را اجابت مى کند در صورتى که ما را امر کرده به دعا نمودن . از پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله ) سوال کردند که (اسم اعظم ) کدام است فرمود: (کل اسم من اسماء الله اعظم و فرغ قلبک عن کل من سواه و ادعه باى اسم شئت ⁽⁴⁶⁾
هر اسمى از اسماء خداى تعالى اسم اعظم است ، دل خود را از غیر خدا خالى کن و به هر اسمى مى خواهى او را بخوان ترا اجابت مى کند. 

allame-mokhber.blogfa.com